Blog
Antiracisme onder jongeren: bewustzijn, motivatie, en actie
Vandaag, 21 maart, is de Internationale dag tegen Racisme en Discriminatie. Sinds de wereldwijde aandacht voor de Black Lives Matter beweging in 2020 staat het onderwerp racisme in verschillende landen hoger op de publieke en politieke agenda. Daardoor is er in de wetenschap en populaire media ook meer aandacht gekomen voor vooroordelen die kinderen al op jonge leeftijd ontwikkelen, en hoe die kunnen worden tegen gegaan. Maar om de volgende generatie antiracistisch op de voeden is volgens experts meer nodig dan alleen het verminderen van vooroordelen [1] [2]. Bewustzijn van structurele vormen van ongelijkheid en het gevoel dat je verandering in de maatschappij teweeg kunt brengen zijn belangrijk om in actie te komen tegen racisme.
Niet racistisch en antiracistisch
‘Niet racistisch’ en ‘antiracistisch’, zijn twee verschillende dingen. Wanneer mensen zeggen dat ze niet racistisch zijn, bedoelen ze vaak dat ze zelf geen vooroordelen of racistische bedoelingen hebben. Antiracisme gaat verder: hierbij gaat het om een actieve houding tegen racisme op verschillende niveaus.
Met verschillende niveaus worden de verschillende vormen van racisme die in een maatschappij voorkomen bedoeld. Racisme is namelijk niet alleen een fenomeen tussen individuen, maar kan zich ook op structurele en institutionele niveaus voordoen. Ook in Nederland wordt steeds vaker erkend dat zulke vormen van racisme bestaan. Denk bijvoorbeeld aan minister president Rutte’s excuses voor het slavernijverleden [3] en onderzoeken die racisme binnen overheidsinstanties aantonen [4] [5]. De actieve houding die hoort bij antiracisme gaat over in actie komen en je verzetten tegen deze verschillende vormen van racisme. Maar hoe kunnen we bijdragen aan antiracisme van volgende generaties?
… en actie!
Om de volgende generatie handvatten te geven om iets te veranderen aan racisme in de maatschappij, is het belangrijk om antiracisme te stimuleren. Maar hoe doe je dat? Wat drijft jongeren om in actie te komen tegen racisme? Onderzoek naar jongeren die in actie komen tegen structurele ongelijkheid wijst naar twee belangrijke factoren: reflectie en motivatie [6].
Reflectie gaat over bewustzijn. Bewustzijn van structurele vormen van ongelijkheid in de maatschappij én de structurele oorzaken die hieraan ten grondslag liggen. Beide onderdelen zijn hierbij belangrijk. Denk bijvoorbeeld aan het feit dat mensen met een migratieachtergrond in Nederland meer moeite hebben om een baan te vinden. Je bewust zijn van dit feit is één, maar vervolgens is het belangrijk om je te realiseren dat discriminatie op de arbeidsmarkt hier een grote rol in speelt [7]. Als je je niet bewust bent van structurele oorzaken kun je immers denken dat het aan mensen zelf ligt.
Motivatie gaat over het gevoel dat je verandering teweeg kunt brengen in de maatschappij. Dat je impact kunt hebben en dat jouw acties bijdragen aan het verminderen van bijvoorbeeld racisme. Dit gevoel is belangrijk voor jongeren om van reflectie ook echt in actie over te gaan [8], door bijvoorbeeld anderen aan te spreken op racistisch gedrag of deel te nemen aan demonstraties.
Rol van de omgeving
De omgeving van jongeren kan bijdragen aan zowel het bewustzijn van structureel racisme als aan motivatie om in actie te komen. Onderzoek wijst naar drie bronnen die hierin een rol kunnen spelen: ouders, vrienden, en school [9].
Als jongeren meer steun ervaren van ouders en vrienden om ongelijkheid aan te vechten, hebben ze vaak een sterker bewustzijn van ongelijkheid in de maatschappij. Ook jongeren die vaker met hun ouders of vrienden praten over het nieuws en politiek, of over racisme en structurele oorzaken hiervan, zijn zich vaak meer bewust van structurele ongelijkheid. Deze gesprekken kunnen jongeren daarnaast een gevoel van controle geven, en hen motiveren om in actie te komen.
Ook de schoolomgeving kan van invloed zijn op het bewustzijn van structureel racisme van jongeren en hun motivatie om hier tegen in actie te komen. Een schoolklimaat waar bijvoorbeeld meer open discussies zijn over sociaal-maatschappelijke problemen geeft jongeren de kans om hierop te reflecteren, en hun bewustzijn te vergroten. Wanneer scholen daarentegen vooral uitdragen dat etniciteit/ras niet belangrijk is of dat racisme geen groot probleem is, zijn jongeren minder geneigd om zich in te zetten tegen racisme [10].
Leren van jongeren
Gesprekken met volwassenen over structureel racisme en acties tegen sociale ongelijkheid thuis en op school lijken dus belangrijk om jongeren te stimuleren in hun antiracisme ontwikkeling. Tegelijkertijd leren jongeren ook van elkaar, en is het belangrijk om stil te staan bij het feit dat veel jongeren al betrokken zijn bij de strijd tegen racisme. Dit zagen we bijvoorbeeld bij Black Lives Matter demonstraties in Nederland [11]. Ook staan jongeren in het algemeen meer open voor antiracisme dan oudere generaties [12], en wordt Gen Z de ‘woke generatie’ genoemd.
Misschien moeten we het stimuleren van antiracisme daarom niet zien als een one-way street van volwassenen naar jongeren, maar ons ook afvragen hoe jongeren kunnen bijdragen aan het antiracisme van volwassenen. Wat kunnen volwassenen leren van jongeren? Hoe kunnen verschillende generaties profiteren van elkaars inzichten en perspectieven? Als het gaat om antiracisme is alle leerwinst immers meegenomen.
[1] Cooper, S. M., Hurd, N. M., & Loyd, A. B. (2022). Advancing scholarship on anti‐racism within developmental science: Reflections on the special section and recommendations for future research. Child Development, 93(3), 619-632.
[2] Matil Lodik, C. (2021). Het antiracisme handboek. Lev.
[3] https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/discriminatie-en-racisme/documenten/toespraken/2022/12/19/toespraak-minister-president-rutte-over-het-slavernijverleden
[4] https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/05/30/aandacht-voor-institutioneel-racisme-binnen-toezicht-belastingdienst-en-toeslagen
[5] https://open.overheid.nl/documenten/ronl-a7ef5ccebe37f2ef792eb693c1b79141119de6f8/pdf
[6] Watts, R. J., Diemer, M. A., & Voight, A. M. (2011). Critical consciousness: Current status and future directions. New Directions for Child and Adolescent Development, 134, 43-57.
[7] Thijssen, L., Coenders, M., & Lancee, B. (2021). Ethnic discrimination in the Dutch labor market: Differences between ethnic minority groups and the role of personal information about job applicants—evidence from a field experiment. Journal of International Migration and Integration, 22, 1125-1150.
[8] Diemer, M. A., Pinedo, A., Bañales, J., Mathews, C. J., Frisby, M. B., Harris, E. M., & McAlister, S. (2021). Recentering action in critical consciousness. Child Development Perspectives, 15(1), 12-17.
[9] Heberle, A. E., Rapa, L. J., & Farago, F. (2020). Critical consciousness in children and adolescents: A systematic review, critical assessment, and recommendations for future research. Psychological Bulletin, 146(6), 525.
[10] Bañales, J., Aldana, A., Richards‐Schuster, K., Flanagan, C. A., Diemer, M. A., & Rowley, S. J. (2021). Youth anti‐racism action: Contributions of youth perceptions of school racial messages and critical consciousness. Journal of Community Psychology, 49(8), 3079-3100.
[11] https://www.npo3.nl/3vraagt/veel-jongeren-bewuster-van-eigen-gedrag-door-antiracismeprotesten
[12] https://eenvandaag.avrotros.nl/panels/opiniepanel/alle-uitslagen/item/meer-bewustwording-door-demonstraties-tegen-racisme-maar-ook-ergernis-over-harde-toon/