Blog
Verbinden door verschillen: Help jongeren in gesprek te gaan met andersdenkende leeftijdsgenoten
Mensen in Nederland maken zich zorgen over de extreme uitingen en toenemende conflicten over maatschappelijke kwesties in het publieke en politieke debat, zowel online als offline. [i] Opvallend genoeg lijkt er tegelijkertijd geen duidelijke toename te zijn in meningsverschillen wanneer gekeken wordt naar zogeheten algemene polarisatietrends onder de Nederlandse bevolking. [ii] De bezorgdheid lijkt met name te gaan om een gebrek aan een constructieve dialoog, waarin mensen met elkaar van mening kunnen verschillen en hierover een goed gesprek kunnen voeren. Hoe zit dit bij jongeren? En hoe kunnen we dergelijke dialogen – die van essentieel belang zijn voor een gezonde, democratische samenleving – bevorderen? Door jongeren te helpen om in gesprek te gaan met andersdenkende leeftijdsgenoten.
Praten over (menings)verschillen onder jongeren
Nederlandse jongeren, zowel scholieren als studenten, hebben soms moeite om op een constructieve manier over onderlinge (culturele of etnische) verschillen te praten of hun mening te uiten, uit angst voor conflicten. [iii] [iv] Het is daarom belangrijk om jongeren hierbij te ondersteunen en hen voldoende oefenmogelijkheden te bieden om de benodigde vaardigheden hiervoor te ontwikkelen.
Uit een groep van 1500 studenten, gaf 69% aan het eens te zijn met de stelling ‘studenten van mijn opleiding voelen zich vrij hun eigen mening te geven, ook al is die afwijkend’. Ook gaf 49% aan het eens te zijn met de stelling ‘docenten maken actuele maatschappelijke onderwerpen bespreekbaar als die zorgen voor spanningen in het onderwijs’. De overige studenten waren het hiermee ‘niet eens of oneens’ (11% en 18%, respectievelijk), ‘oneens’ (7% en 13%), of gaven aan het niet te weten (13% en 21%).
Dit lijkt goed nieuws: slechts een klein deel van de studenten heeft het idee dat er in de les geen ruimte is voor meningsverschillen of conflicten. Toch zijn deze aantallen onvoldoende: om de huidige generatie jongeren voldoende kansen te geven om op een positieve manier om te leren gaan met meningsverschillen – en zo hun steentje bij te kunnen dragen aan meer ‘positieve polarisatie’ in het publieke debat – is het cruciaal dat alle jongeren het idee hebben dat zij hiermee kunnen oefenen. Er is dus nog werk aan de winkel.
Het belang van contact met mensen die van je verschillen
Hoe faciliteer je laagdrempelige en inclusieve oefenmogelijkheden om maatschappelijke onderwerpen te bespreken en jongeren te leren omgaan met meningsverschillen? Naast de gevoeligheid van veel onderwerpen zelf, komt er ook vaak groepsdruk bij kijken, waardoor jongeren zich soms extremer gaan opstellen of zich juist niet durven te uiten. Hoe ga je hier als (onderwijs)professional mee om? Gelukkig komt er steeds meer informatie beschikbaar voor (onderwijs)professionals hierover. [v] Wat soms lastig blijft, is hoe jongeren nou echt in contact te brengen met anderen die van hen verschillen. Want, zo weten we vanuit de sociale contacttheorie [vi], positieve interacties met mensen die van je verschillen kunnen een krachtig middel zijn om vooroordelen en conflicten te verminderen.
Een uitdaging in het faciliteren van interacties tussen jongeren die van elkaar verschillen, is gerelateerd aan de relatief homogene onderwijsomgeving waarin veel leerlingen in Nederland zich bevinden. [vii] ‘Bubbelscholen’, noemt Louise Elffers deze scholen, ‘waar leerlingen onderwijs volgen binnen de eigen sociaaleconomische bubbel’. [viii] Deze bubbels maken het voor leerlingen lastig om met anderen in aanraking te komen die van hen verschillen. Het gaat hierbij niet alleen om verschillen in achtergrond: sociaaleconomische status hangt namelijk ook samen met de houding van jongeren tegenover politieke of maatschappelijke onderwerpen. [ix]
Alhoewel er veel manieren zijn om ook leerlingen in een homogene leeromgeving te laten oefenen met verschillen [x], zijn de mogelijkheden om deze leerlingen daadwerkelijk in contact te laten komen met leeftijdsgenoten die van hen verschillen beperkter. Eén mogelijkheid is het organiseren van uitwisselingen met andere scholen [xi]. Dit is echter niet voor iedereen even gemakkelijk, bijvoorbeeld door een lange reistijd of weinig financiën. Het is dan ook belangrijk om na te denken over andere, laagdrempeligere mogelijkheden om constructieve dialogen tussen jongeren met verschillende achtergronden en perspectieven te bevorderen.
De mogelijkheden van online dialogen: een voorbeeld
Een alternatieve manier om jongeren in gesprek te laten gaan met andersdenkende leeftijdsgenoten, is via online dialogen. Ook positief online contact lijkt namelijk – in het verlengde van de sociale contacttheorie – de potentie te hebben om mensen met tegengestelde meningen dichter tot elkaar te laten komen, juist omdat in de anonimiteit van die gesprekken ruimte ontstaat voor openheid en toenadering. [xii] Daar komt bij dat een groot deel van het publieke debat steeds vaker online plaatsvindt, wat om andere vaardigheden vraagt en dus andere oefenmogelijkheden.
Een voorbeeld is het online dialoogplatform MixUp [xiii]. Via dit platform worden jongeren via stellingen over een maatschappelijk thema gekoppeld aan leeftijdsgenoten met een tegengestelde mening op dit onderwerp. Vervolgens kunnen ze via chats in gesprek met elkaar. Wat blijkt? Slechts korte chatgesprekken lijken bij sommige studenten al voor het inzicht te zorgen dat ze minder van de ander verschillen dan verwacht [xiv], vergelijkbaar met de reacties van studenten na een ‘echte’ excursie [xv]. Ook lijken studenten na afloop positiever over het omgaan met meningsverschillen dan voor MixUp.
Deze online dialogen lijken dus een interessante manier om jongeren in relatief homogene omgevingen laagdrempelig in contact te laten komen met andersdenkende leeftijdsgenoten. Natuurlijk is dit slechts één voorbeeld en zijn er talloze andere manieren om uitwisseling te bevorderen tussen jongeren met verschillende perspectieven, zowel online als offline. De belangrijkste boodschap? Help jongeren elkaar te vinden en het gesprek aan te gaan met elkaar – op welke manier dan ook.
Wil je hier eens over doorpraten of heb je vragen? Neem dan vooral contact op. Dit kan door een mailtje te sturen naar m.coopmans@uu.nl
[i] Miltenburg, E., Geurkink, B., Tunderman, S., Beekers, D., & Den Ridder, J. (2022). Burgerperspectieven. Bericht 2. Sociaal Cultureel Planbureau.
[ii] Dekker, P. (Ed.) (2022). Politieke polarisatie in Nederland. Het Wereldvenster.
[iii] Van Wonderen, R., & Van den Berg, G. (2019). Jongeren en polarisatie. Verkenning naar polarisatie waarbij jongeren zijn betrokken en gehanteerde werkwijzen om hiermee om te gaan. Verwey-Jonker Instituut.
[iv] Inspectie van het Onderwijs (2022). Sociale veiligheid in het onderwijs. Factsheet. Inspectie van het Onderwijs.
[v] Zie bijvoorbeeld het lesmateriaal ontwikkeld door TerInfo over het bespreekbaar maken van gevoelige onderwerpen in de klas, of het voorbeeldmateriaal over sociaalwetenschappelijk redeneren vanuit het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken.
[vi] Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice; Pettigrew, T. F., & Tropp, L. R. (2006). A meta-analytic test of intergroup contact theory. Journal of Personality and Social Psychology, 90(5), 751–783.
[vii] Inspectie van het Onderwijs (2022). De Staat van het Onderwijs. Inspectie van het Onderwijs.
[viii] Elffers, L. (2020). Bubbelscholen. Didactief.
[ix] Thijs, P., Kranendonk, M., Mulder, L., Wanders, F., ten Dam, G., van der Meer, T., & van de Werfhorst, H. (2019). Democratische kernwaarden in het voortgezet onderwijs: Adolescentenpanel Democratische Kernwaarden en Schoolloopbanen. – Jaar 1: 2018/2019. Universiteit van Amsterdam, ADKS.
[x] Van Den Dijssel, J., & Nieuwelink, N. (2021). Leren omgaan met verschillen in een homogene onderwijsomgeving. Dimensies, 3, 19-38.
[xi] Zie bijvoorbeeld het project Welkom in mijn Wijk, waarin bovenbouwleerlingen van verschillende scholen elkaar ontmoeten.
[xii] Imperato, C., Schneider, B. H., Caricati, L., Amichai-Hamburger, Y, & Mancini, T. (2021). Allport meets internet: A meta-analytical investigation of online intergroup contact and prejudice reduction. International Journal of Intercultural Relations, 81, 131-141.
[xiii] Voor meer informatie: https://www.letsmixup.com/
[xiv] Coopmans, M. & Borkhuis, E. (2023). Studenten MixUp. Didactief.
[xv] Van Den Dijssel, J., & Nieuwelink, N. (2021). Leren omgaan met verschillen in een homogene onderwijsomgeving. Dimensies, 3, 19-38.